maturaprzecieki

Glinker

Kilka podstawowych pojęć, które mogą przydać się na maturze:

Alegoria - obraz lub opowiadanie, które w całości ma sens przenośny.
Alegorię różni od symbolu jednoznaczność przenośni. Może być wplatana w utwór literacki lub usamodzielniona stanowić odmianę bajki. Typowym choć uproszczonym przykładem alegorii są cechy przypisywane zwierzętom - bohaterom bajek: lis - chytrość, przebiegłość, żółw - powolność, sowa - mądrość.

Anafora - powtórzenie tego samego słowa albo zwrotu na początku kolejnych wersów, zdań, strof lub innych części utworu.

Antonimy - wyrazy o przeciwnym znaczeniu, służą wydobyciu kontrastów myślowych lub uczuciowych, np. słaby - silny, szlachetność - podłość, upał - mróz. Są przeciwieństwem synonimów.

Archetyp - prototyp, stały i niezmienny prawzorzec zachowań i postaw ludzkich, utrwalony w świadomości zbiorowej każdej społeczności (archetypem może być miłość matki do dziecka). Po raz pierwszy wzorce archetypiczne zostały zapisane i utrwalone w mitach.

Determinizm - pogląd głoszący, że życie i działalność człowieka jest z góry określona, czyli zdeterminowana rasą, środowiskiem oraz momentem historycznym.

Didaskalia - tekst poboczny dramatu; część tekstu w dramacie zawierająca uwagi i wskazówki autora, informacje o sytuacji, miejscu akcji, osobach, czynnościach, scenografii, ubiorach itp.

Elegia - utwór żałobny, patetyczny, refleksyjny, poświęcony osobie zmarłej, często opisujący jej zasługi. Z czasem obok elegii żałobnej pojawiła się elegia miłosna, wojenna, polityczna, dydaktyczna.

Empiryzm - (od greckiego słowa empẽiria – doświadczenie) to kierunek filozoficzny, według którego jedynym lub głównym źródłem, bądź środkiem poznania jest doświadczanie rzeczywistości za pomocą zmysłów.

Epitet - określenie poetyckie, uzupełnienie nazwy przedmiotu wskazujące na jego właściwości (w formie przymiotnika, rzeczownika lub imiesłowu) w sposób bezpośredni lub przenośny. Epitet podkreśla cechę pojęcia, wzmacnia plastykę przedstawienia, wnosi zabarwienie uczuciowe, wyraża stosunek autora do przedmiotu, służy ozdobności stylu, np. uskrzydlone kopyta, gromowładny Zeus.

Epos - epicki gatunek literacki, stworzony w starożytności, prezentujący świat znany z mitologii, istniejący na dwóch płaszczyznach: racjonalnej i fantastycznej. Epos jest pisany wierszem, ukazuje losy wybranej grupy bohaterów na tle przełomowych wydarzeń dla jakiegoś narodu. W literaturze europejskiej pierwozwzorem tego gatunku jest epos starożytnej Grecji, ukształtowany w IX-VIII w. p.n.e. Arcydziełami eposu starogreckiego są "Iliada" i "Odyseja" Homera.

Frazes - wyszukane określenia, zwroty bez głębszej treści; slogany, czcze, banalne słowa

Hiperbola - przedstawienie jakiegoś zjawiska w sposób wyolbrzymiający jego wygląd, znaczenie, działanie i oddziaływanie. Hiperbola uważana jest za jedną z figur retorycznych, nie jest wyspecjalizowanym chwytem stylistycznym, lecz raczej efektem współdziałania rozmaitych tropów i figur, szczególnie doboru odpowiedniego słownictwa. Używa się jej zazwyczaj po to, aby wywrzeć silne wrażenie na odbiorcy. W prostej postaci hiperbola występuje także w mowie potocznej, np. pękać ze śmiechu, umierać z nudów, wylać morze łez.

Makaronizowanie – wplatanie w utwór pisany w języku ojczystym wyrazów, zwrotów i form gramatycznych z języków obcych (w języku staropolskim przeważnie łacińskich).

Mesjanizm - wywodząca się z judaizmu koncepcja przypisująca wyjątkowym jednostkom lub narodom misję zbawienia lub odrodzenia ludzkości, głównie poprzez cierpienie i poświęcenie.

Onomatopeja - wyrazy dźwiękonaśladowcze; naśladowanie zjawisk pozajęzykowych (np. tętentu konia, szumu morza, bicia dzwonów) przez odpowiednią instrumentację głoskową i rytmizację wypowiedzenia.
Rozkołysane w grozy jęk, w ryk rozszalałe huczą dzwony!

Parafraza – przeróbka tekstu literackiego rozwijająca zawarte w nim treści.

Personifikacja - uosobienie, nadanie cech ludzkich przedmiotowi, pojęciu abstrakcyjnemu, zjawisku itp. Słońce lecące trzymała nad czołem,
A miesiąc srebrny pod nogami gniotła.

Peryfraza - omówienie; zastąpienie nazwy jakiegoś zjawiska przez bardziej rozbudowane jego opisanie. Jako figura retoryczna peryfraza była ważnym sposobem wzbogacania i rozwijania tematu, osiągania ozdobności stylu i niezwykłości wysłowienia. Pozwala wyeliminować wyrażenia bardziej pospolite lub proste, zastępując je rozwiniętymi i wyszukanymi przedstawieniami obrazowymi.